Bir gebeliğin ilk oluştuğu andan doğama kadar geçen sürede, anne rahminde kat ettiği yolu ve gelişimini incelemede, takip etmede kullandığımız başlıca ekipman ve teknik ultrasonografidir. Ultrasonografi sırasında X-ışını (Röntgen ışınları) kullanılmaz, ses dalgalarından yararlanılır. 1975'ten bu yana gebelikleri değerlendirmek için ultrasonografiden yararlanıyoruz. Elektronik alanındaki ve kullanılan yazılımlardaki gelişmeler sayesinde, daha kaliteli görüntüler elde edilmiş, üç boyutlu incelemeler gerçek zamanlı olarak yapılabilir hale geldiği gibi kullanılan yazılımlar ile özellikle başta fetal kalp ve merkezi sinir sisteminin ileri değerlendirmesi mümkün hale gelmiştir. Özellikle elektronik matriks probların gelişmesi ile fetus eş zamanlı olarak birbirine dik iki düzlemde muayene edilebilir hale gelmiş, kalp ve vasküler yapılar gerçek zamanlı olarak yüksek çözünürlükte değerlendirilmeye başlanmış. Öte yandan, 2 boyutlu gerçek zamanlı ultrasonografik incelemeler, halen günümüzde ultrasonografi ile saptanan anomalilerin % 90-92’ sini tespit etmemizi sağlamaktadır. Ultrasonografiden gebelikte, embriyo ve fetüsün yapısal değerlendirilmesinde, büyüme ve gelişmesinin izlenmesinde, bebeğe giden kan akımının incelenmesinde gebeliği etkileyen maternal yapıların muayenesinde yararlanılmaktadır. Buna ek olarak az sayıda da olsa uygulanan fetal tedavi prosedürlerinin (kan nakli, radyofrekans, şant, balon vb uygulamalar) önemli bir kısmı ultrasonografi eşliğinde gerçekleştirilmektedir. Gebelik boyunca yapılması gereken ideal ultrasonografi sayısı hakkında görüş birliği bulunmamaktadır. Ülkeler arasında uygulama sayısı farklı olup her periyodik gebe muayenesinde ultrasonografi yapılması tartışmalıdır. Her gebelik muayenesinde ultrasonografik inceleme yapılmasının gebelik seyri üzerine olumlu etkisi saptanamamıştır. İdeal olarak gebeliğin 12-14. haftasına kadar bir kez, 18-24. haftaları arasında bir kez ve 28-34. gebelik haftaları arasında bir kez yapılması önerilir. Bu önerilen ultrasonografik inceleme sıklığı düşük riskli gebelikler için olup yüksek riskli gebeliklerde bu sıklık arttırılabilir.
Bu incelemelerden ilkinde gebelik haftasını belirlemek, çoğul gebelikler varsa bunların erken dönemde saptanması, ikiz gebeliklerde koryonisitenin belirlenmesi, ilk trimester (14. Gebelik haftasına kadar olan dönem) tarama testlerinin (11-14. gebelik haftalarında uygulanan ikili test) önemli bir bileşeni olan ense saydamlığı (NT) ölçümüne yardımcı olarak uygulanabilir. Uygun ekipman ve tecrübeli bir uygulayıcı varlığında nazal kemik (Burun kemiği), ductus venozus ve triküspit kapak akımının değerlendirilmesi, fetusun yapısal anomaliler için ilk değerlendirmesinin yapılması mümkündür. Bu yolla hem ilk trimester tarama testinde Down sendromu vakalarının yakalanma oranı % 92-94’ e kadar çıkar hem de yapısal anomalilerin en az % 40’ ı yakalanabilir. 12. haftaya kadar tranvajinal ultrasonografi daha iyi sonuç verirken 13. haftadan sonra karından bakılarak benzer sonuçlara ulaşılabilir. Gebeliğin her döneminde tıbbi gereklilik var ise güvenle transvajinal ultrasonografi muayenesi yapılabilir.
18–24. gebelik haftaları arasında yapılan ultrasonografi; fetal büyümenin değerlendirilmesi, yapısal bir anomalinin olup olmadığının araştırılmasında yardımcı olur. Sistematik ve uluslararası rehberlerce belirlenen şekilde yapılan 2. Trimester ultrasonografisi ile incelenen her organ sisteminde farklı anomali yakalanma yüzdeleri olmakla beraber ortalama % 70 oranında yapısal anomalilerin tanısı konabilir (Eurocat Çalışması). Ancak son 10 yıl içinde bu oran ilk trimesterde yapılan fetal anatomi değerlendirmesi de içine katıldığında % 80’lere ulaşmaktadır. Fetal ekokardiyografi genellikle 22-24. Gebelik haftaları arasında gerçekleştirilir. Rutin bir inceleme değildir. (Bakınız: Fetal Ekokardiyografi).
Son dönem ultrasonografik inceleme ile öncelikle büyüme değerlendirilir. Gebeliğin yüksek riskli oluşuna göre inceleme sıklığı arttırılabilir. Özellikle son trimesterde fetal büyümenin yavaşladığı durumlarda, annede ortaya çıkan hipertansiyon tablosunun fetus üzerinde büyüme etkileri ortaya çıktığında, kan uyuşmazlığı vakalarında ve tek yumurta ikizlerine özgü bazı sorunların ortaya çıktığı hallerde ultrasonografi bulgularına göre doğum kararı verilebilir. Unutulmaması gereken nokta ultrasonografinin de yanılma payı olduğu, incelemede bir anomali saptanmamasının, yüzde yüz sorunsuz bir gebeliğe işaret etmeyeceğidir. Bunun en önemli örneği fetal beyindir. İnsanda beyin gelişimi 22. Gebelik haftasından sonra ivme kazanır; özellikle beyin korteksinin gelişimi, beyaz madde gri madde oluşumu, sinir uçlarının myelin adı verilen özel bir protein ile kaplanması, beyindeki özelleşmiş merkezlerin oluşumu bu gelişim sürecinin gebeliğin ikinci yarısında da devam etmesi ile ortaya çıkan değişikliklerdir. Nitekim bu gelişim süreci 2 yaşında prefrontal korteksin gelişmesi ile tamamlanır.
Güvenlik
Ultrasonografi güvenli bir inceleme yöntemidir. Anne karnındaki fetusun radyasyona maruz kalması söz konusu değildir. Ancak Doppler incelemelerin ilk trimesterde gerçekleştirilmesi, Fetal dokularda ısı artışına yol açması nedeni ile önerilmez. Doppler modalitesi kullanılacağında muayene süresi mümkün olduğunca kısa olmalı ve cihaz ayarları doğru şekilde yapılmalıdır.
Etik
Ultrasonografi, anne karnındaki fetusun değerlendirilmesi için kullanılan temel bir inceleme yöntemidir. Tıbbi amaçlarla kullanılmalıdır. Muayene sırasında alınan üç boyutlu görüntülerin özellikle yüzey modunda alınanların tıbbi incelemeye katkıları sınırlı olmakla beraber annenin gebeliği benimsemesi için bir araç olabilir. aileye ultrasonografinin tanısal gücü ve sınırları hakkında değerlendirme öncesi bilgi verilmeli, soruları cevaplanmalı ve yazılı aydınlatılmış onamları alınmalıdır.
Kaynaklar
ISUOG practice guideline: Use of Doppler velocimetry in obstetrics and gynecology. Ultrasound Obstet Gynecol, 2021
ISUOG practice guideline: Ultrasound assessment of fetal biometry and growth. Ultrasound Obstet Gynecol, 2019; 53: 715-723