Gebelik kolestazı, kanda safra asitlerinin artışı sonucunda gebeliğin son 3 ayında ortaya çıkan, vücutta yaygın kaşıntının önde gelen şikayet olduğu önemli bir sağlık problemidir. Gebeliğin kendine özgü ve diğer deri hastalıklarının aksine ciltte herhangi bir değişikliğin ortaya çıkmaz.
Gebelik Kolestazı Neden Ortaya Çıkar ?
Gebelik sırasında safra kesesinin kasılma işlevinin azalması ve safra asitlerinin yoğunlaşması sonrasında safra çamuru ve bazen de safra taşları ortaya çıkabilir. Safra akışının yavaşlaması sonrasında safra asitlerinin dolaşıma geçmesi daha sonra da deride birikmesi ortaya çıkan kaşıntı şikayetinden sorumludur. Aynı zamanda bu safra asitleri plasentadan geçerek, amniyon sıvısını boyayabildiği gibi, fetal kalpte ileti sistemini meydana getiren hücrelerde de birikebilir. Üçüncü trimesterde ortaya çıkıp doğumdan sonra düzelmesi de östrojen-progesteron hormonlarının artan düzeyleri ve doğumdan sonra hızlı düşüşlerinin hastalığın ortaya çıkış mekanizmasındaki rolünü düşündürmüktedir.
Gebelik Kolestazı için Risk Faktörleri Nelerdir ?
Çoğul gebeliklerde, ailede gebelik kolestazı öyküsü olanlarda, yardımcı üreme tekniklerle elde edilen gebeliklerde, bazı coğrafi bölgelerde, D vitamini eksikliğinde, safra kesesi hastalığı olanlarda ve kronik hepatit tanısı alan gebelerde daha sıktır. Toplumda % 2’lere ulaşan sıklıkta bildiren yayınlar vardır.
Gebelikte Kolestaz Hangi Şikayetlere Neden Olur?
Gebelik kolestazının başlıca şikayeti özellikle geceleri kötüleşen, kaşıntıdır. Genellikle karın ön duvarı, el ayası ve ayak tabanlarında ortaya çıkan kaşıntı; uyku düzenini bozduğu gibi ayrıca ciltte travmatik değişikliklere de neden olur. İdrar renginin koyulaşması, yorgunluk, gayta renginin açılması gibi şikayetler çoğunlukla karaciğer enzimlerinin yükseldiği ve sarılığa yol açan bilirubin gibi maddelerin artması sonucudur ki kolestaz ile başka karaciğer-safra kesesi sorunlarının beraber izlendiği durumlarda daha çok karşımıza çıkar. Bunun dışında, mide bulantısı ve kusma da izlenebilen şikayetler arasındadır.
Gebelik Kolestazı Tanısı Nasıl Konulur ?
Başlıca tanı yöntemimiz kan testleridir. Özellikle safra asitlerinde olan artış diğer karaciğer enzimlerinde yükselmeden daha önce ortaya çıkar. Ultrasonografi eşlik eden karaciğer ve safra kesesi sorunlarını ortaya koymada yardımcıdır.
Gebelik Kolestazının Anne Karnındaki Fetusa Etkisi Nelerdir ?
Gebelik kolestazı sadece anne adayının yaşam kalitesini bozan ve karaciğer-safta sistemini ilgilendiren bir sorun olmayıp fetoplasental dolaşıma geçmesi nedeni ile kötü gebelik sonuçlarına da neden olabilen önemli bir gebelik komplikasyonudur. Anne kanında ani ölüm, fetal sıkıntı, erken doğum, ve sebep olduğu prematürite, mekonyumlu amniyon sıvısı ilk akla gelen sorunlardır.
Gebelikte Kolestazını Nasıl Tedavi Edelim ?
Kaşıntı şikayetini gidermek veya hafifletmek amacıyla deriyi nemlendirmek ve kaşıntıya yol açan bazı maddeleri (Histamin) azaltmak amacıyla soğuk duş veya banyo, krem-losyonlar bazende ağızdan kullanılan antihistaminik ilaçlara başvurulsa da etkinlikleri sınırlıdır. Safra asitlerinin atılımını arttıran ilaçlar özellikle termden önceki gebelik haftalarında başvurulan ve 37. gebelik haftasına kadar olan dönemde zaman kazanmaya da izin veren ilaçlar olup sadece kadın hastalıkları ve doğum uzmanı ve/veya gastroenteroloğun kontrolü altında kullanılması gereken ilaçlardır.
Kolestaz tanısı alan gebeler, kadın hastalıkları ve doğum uzmanlarınca daha sık izlenmeli, fetal iyilik halinin ortaya konması uygun testler ile takip edilmelidir. Özellikle gebelikte ortaya çıkan bir sorun olması nedeni ile doğum kesin ve etkili tedavidir.
Doğum Sonrası Klinik Seyir ?
Doğumu takiben 72 saat ile 1 hafta içinde kaşıntı şikayetleri kaybolur, ancak kandaki yüksek safra asiti değerlerinin tamamen kaybolması birkaç hafta zaman alabilir. Doğum sonrası dönemde mutlaka gastroenteroloji uzmanına eşlik edebilen safra kesesi ve karaciğer problemlerine dair başvurulması önerilir.
Sonraki gebelik sırasında kolestaz ile tekrar karşılaşılabilir, böyle bir durumda kaşıntı şikayetleri daha erken başlayacaktır.
Kaynak
Williams Obstetrics, 26th Edition, McGraw Hill Publications, 2022
The EBCOG Postgraduate Textbook of Obstetrics and Gynecology, Cambridge University Press, 2022